Beste verhaal Overijssel komt uit Den Ham
Het verhaal van Overijssel
De verhalenwedstrijd stelde de deelnemers voor een gecombineerde opdracht: schrijf een pakkend volksverhaal met een duidelijke binding met een bepaalde plek in Overijssel en bedenk er een product bij, om het verhaal te verbeelden.
De prijs die men kon winnen, moet gebruikt worden om het product te verwezenlijken.
De wedstrijd was uitgeschreven door het Nederlands Centrum voor Volkscultuur en Immaterieel Erfgoed en de Provincie Overijssel. Het doel was om mensen na te laten denken over de identiteit van hun omgeving en deze door hun verhalen te versterken.
Hester Maij, gedeputeerde van de Provincie Overijssel, zei het zo in haar toespraak bij de prijsuitreiking: ‘Het meest specifiek voor Overijssel is de eigen taal, de eigen geschiedenis, erfgoed dat je alleen maar in Overijssel tegen kunt komen. Het Twents, het Sallands, de Moderne Devotie. Of verhalen over het verzonken dorp Beulake, de ruige geschiedenis van Huttenkloas, het verhaal van de Hellehond van de Lutte. Het zijn voorbeelden van zaken die typisch voor Overijssel zijn en die daarmee de essentie van Overijssel vormen. En gezamenlijk vormen die (met nog veel meer voorbeelden) het verhaal van Overijssel.’
Volksverhaal: identiteit en samenhang
De keuze voor het schrijven van een volksverhaal als onderwerp voor een wedstrijd kwam niet zomaar uit de lucht vallen. Ineke Strouken, directeur van het Nederlands Centrum voor Volkscultuur en Immaterieel Erfgoed: ‘Het idee van een verhalenwedstrijd is ontstaan omdat wij vaak gemerkt hebben dat in Overijssel de verhalencultuur sterk leeft. Dat was vroeger al, want Overijssel kent heel veel oude verhalen, maar dat is nu nog steeds zo. Overijssel is bijna altijd koploper als het gaat om goede initiatieven op het gebied van verhalen en vertellen.
Maar hoewel er veel verhalen zijn in Overijssel, zijn er weinig gemeenten die er iets mee doen. Een verhaal is ontzettend belangrijk voor een gemeente. Want een verhaal geeft een plaats iets unieks en iets eigens. Nu veel gemeenten zijn samengevoegd in een groter geheel is de zoektocht naar iets eigens heel actueel. Daarom hebben wij met steun van de provincie de wedstrijd 'Geef je gemeente een eigen volksverhaal!' bedacht. Immers, wat is een mooier cadeau dan een verhaal te geven?’
Kenmerken van het volksverhaal zijn dat het mondeling doorverteld wordt, het moet een pakkend verhaal zijn, dus met een sterk plot, en kort en bondig. Het is meestal een fantasieverhaal met een kern van waarheid, vaak met een open einde zodat men zelf de afloop kan invullen. Een belangrijk kenmerk is dat het volksverhaal de samenleving verbeeldt en de identiteit versterkt.
Overweldigend aantal inzendingen
De jury stond voor een zware taak, want het aantal inzendingen overtrof ieders verwachtingen. In plaats van de verwachte dertig, waren het er ruim negentig. Dat zegt al veel over de provincie en haar inwoners: volksverhalen en fantasie genoeg in Overijssel. En het waren niet zomaar krabbeltjes op de achterkant van een bierviltje, nee, de kwaliteit was over het algemeen heel hoog.
Om met de jury te spreken: ‘Niet eerder zag de jury zoveel mooie verhalen bijeen, waaruit kennis en betrokkenheid bij de historische omgeving en enthousiasme voor volksverhalen spreekt. Een overweldigend mooi en hoogwaardig resultaat van 91 ontroerende, boeiende en verrassende volksverhalen met een grote variatie aan bijhorende productvoorstellen.’
De verhalen varieerden van moderne volksverhalen over verdwenen buren tot verhalen, gebaseerd op een gebeurtenis uit het verre verleden, van (bijna) waargebeurd tot verhalen vol magische schepselen, van humoristische wendingen tot dramatische eindes. Witte wieven, reuzen, wolven en de Tweede Wereldoorlog waren populaire onderwerpen.
Een heel scala aan menselijke emoties trok voorbij waarbij volgens jurylid Theo Meder, van de verhalenbank van het Meertens Instituut, veel aandacht was voor de lokale geschiedenis en vooral de minder leuke kanten van het verleden werden belicht. Naast de armoede valt ook de rechteloosheid erg op in de verhalen.
Niet alleen de verhalen, ook de producten kenden een brede variatie. De bijbehorende producten waren soms wel een beetje voorspelbaar: een boekje, verhalenwandeling, tentoonstelling, festival, kunstwerk of bordjes met QR-codes, maar er zijn ook veel hele originele producten bedacht, zoals een kwartetspel, een tranenbittertje en een reus.
De vijf genomineerden
De jury was van mening dat elk verhaal de moeite waard van het vertellen en doorvertellen was, maar is uiteindelijk tot een nominatielijst van vijf verhalen gekomen.
De nominaties voor de prijs waren:
De oude Maeje
Swedera, zuster van het gemene leven van Windesheim
Het verdriet van Swaantje
Lapp’n Toon
De slag bij de Groene Jager
‘Alle vijf verhalen nemen je mee als volksverhaal, blijven hangen en zijn goed na te vertellen. Ook doen ze volkomen recht aan de plek en het product,’ volgens het juryrapport.
‘De oude Maeje’ is een prachtig sfeerverhaal met een eenvoudige verhaallijn, die goed past bij een volksverhaal. Het is een kort, bondig en sterk verhaal. Ook hier blijft de lezer achter met een vraag: waar is ze gebleven de oude Maeje, je ziet haar als het ware nog rondwaren.
‘Swedera’ geeft een verfrissende kijk op het kloosterleven en laat ook de mooie dingen van dat leven zien. Het verhaal wordt aan het einde ook heel spannend en laat nog wat te raden over, een verhaaleigenschap die goed tot zijn recht komt in een volksverhaal.
‘Het verdriet van Swaantje’ is een aangrijpend verhaal. Alle plekken waar het verhaal zich afspeelt zijn goed benoemd. Je kunt je er van alles bij voorstellen en er ook naar toe wandelen.
‘Lapp’n Toon’ is een boeiend verhaal over de nog recente geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, maar toch met een bovennatuurlijk aspect. Een bijzondere combinatie.
‘De slag bij de Groene Jager’ heeft een historische achtergrond, die tot de verbeelding spreekt. De sterke beelden op het einde van het verhaal maken de wens er meer over te weten groot.
De winnaar: breed gedragen verhaal
De uiteindelijke keuze voor De slag bij de Groene Jager als winnaar onderbouwt de jury als volgt: ‘Deze combinatie (van verhaal en product) geeft zijn omgeving, Den Ham, een echt goed volksverhaal, op basis waarvan de gemeenschap haar identiteit mede kan (op)bouwen, versterken en kan verbeelden. […] Het verhaal wordt breed gedragen in zijn omgeving, is tastbaar te maken en wordt op een bijzondere wijze verbeeld en uitgewerkt in een product. De aanwezigheid van een reus, die de gemeenschap kan vertegenwoordigen op andere plekken en waardoor het verhaal (door)verteld wordt op een natuurlijke en vanzelfsprekende manier, spreekt de jury zeer aan. Ook ziet de jury dat het product in de gemeenschap goed uitvoerbaar is.’
Een extra aardig aspect van deze inzending is dat het een groepsproduct is. Op initiatief van Martijn Gierveld heeft de jonge journaliste Anouk Mannessen een eerder vastgelegd volksverhaal herschreven en de productideeën zijn aangedragen door een groep enthousiaste vrijwillligers van de Stichting Expositiehuis den Ham, de Dorpsraad Den Ham en de Stichting Hammer Brinkdagen. Beeldend kunstenaar Kees Huigen ontwierp de demontabele en verrijdbare reus en zal het ontwerp ook uitvoeren. De dorpsdichter van Twenterand, Jan J.D. Lindenhovius schreef een ballade op het verhaal.
Publieksprijs: ontroerend verhaal
Maar niet alleen een jury oordeelde over de inzendingen. Via een website kon ook het publiek stemmen voor hun favoriete inzending. Daaruit kwam een publieksprijs voort. ‘Van de mogelijkheid om te stemmen is druk gebruik gemaakt. Al snel tekende zich een kopgroepje af, waar de uiteindelijke winnaar steeds deel van uitmaakte. Het verhaal gaat over de Tweede Wereldoorlog op het platteland. Over de Tweede Wereldoorlog gingen opvallend veel verhalen, maar de winnaar is geworden: het verhaal ‘Midwinter op het platteland’, een ontroerend verhaal spelend in het gebied Markelo/ Holten en geschreven door Gert-Jan Oplaat,’ aldus Hester Maij, gedeputeerde van de provincie Overijssel.
Verhalen om door te vertellen
Van circa dertig verhalen zal een geïllustreerd boek verschijnen, zodat deze bewaard blijven en doorverteld kunnen worden aan volgende generaties. De gekozen verhalen bieden een brede variatie aan onderwerpen, die jong en oud zullen aanspreken. Het boek zal eraan bijdragen dat de orale cultuur van Overijssel levend gehouden wordt en is niet alleen interessant voor inwoners van de provincie, maar voor elke liefhebber van verhalen.
Want, om ten slotte nog een keer het juryrapport te citeren:
‘De jury is er dan ook van overtuigd dat alle verhalen het in zich dragen om nog lang verteld en gereproduceerd te worden in Overijssel en ver daarbuiten.’
De wedstrijd werd georganiseerd in opdracht van de provincie Overijssel door het Nederlands Centrum voor Volkscultuur en Immaterieel Erfgoed te Utrecht.