Al 200 jaar Nut en Vermaeck in de Sociëteit
ALMELO – Op 4 maart 1816 werd de Almelose ‘Heerensociëteit Tot Nut en Vermaeck’ opgericht. De leden bestonden voornamelijk uit notabelen, voor zover daar in een stadje van zo’n 4.300 inwoners sprake is. Drijfveer tot het oprichten van de Sociëteit was de behoefte om het politieke en economische gebeuren in de na- Napoleontische tijd met elkaar te kunnen bespreken om zo vooral de handel omhoog te stuwen. Over het geheel een cultureel sausje zoals het ondersteunen van toneel en concerten maar ook het bevorderen van wetenschappelijke belangen. Vrouwen hoorden in ‘dit wereldje’ niet thuis en anno 2016, tweehonderd jaar later, is het nog immer een Heerensociëteit.
Het begon allemaal 200 jaar geleden in in het vroegere Hotel Café Restaurant Verboom aan de Boddenstraat op de hoek met de Esgang. In de jaren ’30 van de negentiende eeuw kreeg men een eigen onderkomen aan de Grotestraat (Noord). Men sprak toen ook nog even van Burgersociëteit. In 1879 dreigde een financiële ondergang maar toenmalig burgemeester Dikkers sprak de notabelen aan op hun maatschappelijke verantwoordelijkheid met de woorden, ‘dat ik van oordeel ben dat er in ieder geval nog wel voldoende ingezetenen of paalburgers zullen zijn die de naam niet willen hebben dat zij de Sociëteit in Twenthe’s hoofdstad niet in stand hebben kunnen houden……’ Een renteloze lening van leden in coupures van f 50, - komt daarna gemakkelijk tot stand.
Amper 15 jaar later ontstaat het plan tot de bouw van een nieuwe sociëteit. Dit keer aan de Grotestraat Zuid. De slechts 17 jaar jonge architect B. Vixseboxse krijgt de opdracht een ontwerp te maken, omvattende een sociëteitsruimte en een zaal voor culturele activiteiten. De opdracht leidde tot een bestuurlijke scheuring in de zo keurige Heerensociëteit. Desondanks ging het plan door en mocht de aannemerscombinatie Scholten en Westenberg het nieuwe sociëteitsgebouw bouwen voor de prijs van f 48.145,00 harde Nederlandse guldens. De leden hadden tegen een rentevergoeding van 2,5 procent voor een bedrag ingetekend van f 55.000,00 zodat ook het interieur en de sociëteitstuin kon worden gerealiseerd. Al op 4 februari 1895 werd het nieuwe Sociëteitsgebouw met concertzaal geopend. In 1916 werd het 100-jarig bestaan niet gevierd vanwege Wereldoorlog I. Bij het uitbreken van die oorlog, waarin Nederland neutraal bleef, functioneerde het sociëteitsgebouw als toevluchtsoord voor de massaal op drift geraakte Belgen. Meer dan één miljoen Belgen ontvluchtten toen hun Vaderland en geen Hollander die klaagde.
Rum 40 jaar na de bouw in 1935 werd geconstateerd dat de concertzaal haar beoogde functie ruimschoots heeft overtroffen. Maar in 1942 werden de bezittingen door de Duitsers onteigend en verkocht aan textielhandelaar Stellema die in de Grotestraat Noord zijn naaiatelier had. Dit keer bleef Nederland niet neutraal door de Duitse inval op 10 mei 1940.
In 1947 werd via Rechtsgang het eigendom terug verworven. Later in 1958 werd het sociëteitsgebouw alsnog verkocht aan de gemeentelijke Stichting Cultureel Centrum de Hagen. De eigen exploitatie was teveel een blok aan het been geworden.
Dat werd het uiteindelijk ook voor de gemeente Almelo die Schouwburg De Hagen voorzag van een nieuwe schouwburgzaal maar in 1980 maar liefst 2,4 miljoen guldens moest toeleggen op de jaarexploitatie. De tekorten werden elk jaar flink hoger en de gemeente zocht dus een uitweg via privatisering. Die werd gevonden in een symbolische verkoop voor één gulden aan het familieconcern Van der Valk. Deze verplichte zich wel een hotel met zo’n 100 bedden te bouwen en de ‘boel’ te moderniseren. In ruil werd een vaste jaarlijkse subsidie overeengekomen van 1,2 miljoen gulden om het gewenste cultuurprogramma overeind te houden.
De gemeente had echter verzuimd het koopcontract uit 1958 nog eens goed na te kijken. Daar stond letterlijk in dat de ‘Heerensociëteit Tot Nut en Vermaeck’ het eeuwigdurend gebruiksrecht verkreeg van haar Sociëteitszaal tegen een niet aan inflatie en kostenverhogingen onderhevig tarief.
Een tegenvaller voor van der Valk die in de Sociëtszaal juist de dinerzaal wilde vestigen. Ter compensatie verkreeg Van der Valk ook het inmiddels verkochte Waaggebouw en met de Heerensociëteit werd uiteindelijk een compromis bereikt over het exclusieve gebruik van een andere ruimte in het nieuwe Theaterhotel. In 1991 werd die ruimte in gebruik genomen na tijdelijk te zijn gehuisvest in het vroegere Waaggebouw.
Uiteindelijk dus iedereen tevreden en misschien wel het meest de gemeente dat sindsdien 1,2 miljoen gulden structureel op jaarbasis kon bezuinigen op het culturele programma. Het maakte kapitaal vrij voor de stadsvernieuwing in de jaren ’90, zoals o.a. de bouw van de Hagenborgh en de voetgangerspassage tussen de Hema en het toenmalige V&D.
Nu anno 2016 is stadsvernieuwing weer aan de orde om leegstand in het centrum tegen te gaan. Anno 4 maart 2016 is ook de dag en het jaar waarin de Almelose Heerensociëteit precies 200 jaar bestaat. Reden voor Zijne Koninklijke Hoogheid Koning Willem-Alexander de Almelose ‘Heerensociëteit Tot Nut en Vermaeck’, de Koninklijke Erepenning toe te kennen. Aan burgemeester Jon Hermans-Vloedbeld vanmiddag de eer om die Erepenning namens de Koning te overhandigen in dit Almelose ‘mannenbolwerk’. Uiteraard kon ook de gemeente niet achterblijven en deze kende de Stadspenning toe voor de vele maatschappelijke - vaak publiekelijk onbekende - verdiensten van de Heerensociëteit. Refererend aan haar vroeger voorganger burgemeester Dikkers, die sprak over de Twentse hoofdstad en het in stand houden van haar Heerensociëteit, verwacht burgemeester Hermans-Vloedbeld dat gezien de vitaliteit, de Heerensociët over 200 jaar nog zal bestaan. Alleen dat Twentse hoofdstad kan haast niet gemeend zijn, want Hermans pleit al jaren voor de vorming van Twentestad.